Achtergrond
In de zorg staan we voor een enorme maatschappelijke opgave, zoals beschreven in het
IZA en in het kader Passende zorg. In het IZA zijn afspraken gemaakt over ombuiging
van de groei, voor het borgen van de toegankelijkheid, kwaliteit, betaalbaarheid van
zorg inclusief het behouden en ontzorgen van zorgprofessionals.
Een van de afspraken is dat zorgaanbieders, zorgprofessionals, patiëntenorganisaties
en zorgverzekeraars en gemeenten, in samenwerking met elkaar (waarbij de samenstelling
afhankelijk is van het plan) plannen ontwikkelen voor zorgtransformaties, om zo bij
te dragen aan de IZA-doelen. De essentie van transformeren daarbij is gericht op het
optimaal inzetten van kritische en schaarse capaciteit en infrastructuur. We zetten
in op de beweging richting passende en arbeidsbesparende zorg om zo met gelijkblijvende
mensen en binnen de financiële kaders te voldoen aan een groeiende zorgvraag.
Uitgangspunt van het zorgstelsel is en blijft individuele contractering. Wanneer er
echter sprake is van een impactvolle transformatie, handelen zorgaanbieders en zorgverzekeraars
gelijkgericht voor zover het gaat om de transformatie en kunnen transformatiemiddelen
worden ingezet. Onder ‘gelijkgericht handelen’ wordt verstaan dat zorgaanbieders en
zorgverzekeraars in hun individuele handelen en in contractafspraken dezelfde beweging
nastreven. De Mededingingswet blijft echter ongewijzigd van kracht. Daarom moet onderbouwd worden waarom en op
welke aspecten gelijkgerichtheid nodig is voor een goede uitvoering van het transformatieplan.
Bovendien blijft de gelijkgerichtheid beperkt tot de duur van de uitvoering van het
plan. Zie ook paragraaf: ‘Wordt voldaan aan de voorwaarden uit IZA en Mededingingswet?’.
De transformatieplannen worden namens alle betrokken verzekeraars beoordeeld door
de twee marktleider zorgverzekeraars.
In het IZA (p.20) is afgesproken dat alle transformatiemiddelen bedoeld zijn voor
impactvolle transformaties, dus ook de middelen die voor een sector zijn geoormerkt.
Er wordt in het IZA geen onderscheid gemaakt tussen de geldende uitgangspunten voor
de middelen die sectoraal zijn geoormerkt en de middelen die nog niet sectoraal zijn
toebedeeld. In hoeverre sectoren de geoormerkte bedragen uitputten per sector, wordt
gemonitord en eventueel bestuurlijk op bijgestuurd.
Het opstellen van een transformatieplan
Het maken van een plan voor een impactvolle transformatie is erop gericht om de transformatie
op een goede en efficiënte manier te realiseren en de kans te vergroten dat de transformatie
succesvol verloopt en goede resultaten worden bereikt. De beoordeling is geen doel
op zich. Zowel het opstellen van de transformatieplannen als het beoordelingsproces
zijn daarom zo eenvoudig en uniform mogelijk, zonder onnodige administratieve lasten
(proportionaliteit).
Het opstellen van transformatieplannen gebeurt door zorgaanbieders, zorgprofessionals,
patiëntenorganisaties en zorgverzekeraars en/of gemeenten; vaak in samenwerking met
elkaar. De transformatieplannen zijn gericht op het aanpakken van knelpunten in de
zorg. De transformatieplannen zijn in lijn met de regiobeelden en -plannen voor zover
die er al zijn, en houden rekening met andere partijen die door de desbetreffende zorgtransformatie
worden geraakt. Urgentie is echter leidend; het is dus ook mogelijk dat een transformatieplan
los van een regioplan tot stand komt.
Het is aan de partijen die samen het transformatieplan opstellen om aan te geven welke
partijen betrokken zijn en daarmee welke schaal hun plan heeft. Deze schaal kan zijn:
individueel, lokaal, regionaal en landelijk; waarbij regionaal niet overeen hoeven
te komen met een zorgkantoorregio, ROAZ-regio of andere formele regio-indeling.
Zorgverzekeraars zullen (waar gewenst) partijen aan de hand van het beoordelingskader
faciliteren bij het opstellen van plannen. Indieners kunnen vooraf contact opnemen
met de zorgverzekeraars om hen te helpen met uitleg over het beoordelingsproces, hoe
ze het opstellen van een plan voor een impactvolle transformatie aan kunnen pakken
en waarmee ze rekening moeten houden.
Partijen die samen een transformatieplan hebben gemaakt, maken gebruik van het indieningsformat
inclusief handleiding. Dit format stelt indieners en beoordelaars in staat om snel inzichtelijk te maken
of een transformatieplan aan de criteria en voorwaarden voldoet.
Beoordelingsproces transformatieplannen en inzet transformatiemiddelen
Het beoordelingsproces bij impactvolle transformaties bestaat uit vier stappen, die
in de rest van dit document worden toegelicht.
Stap 1: Eerste snelle toets
De eerste stap in het beoordelingsproces is het door middel van een snelle toets bepalen
of er sprake is van een impactvolle transformatie die succesvol kan zijn, voordat
wordt gestart met het opstellen van het transformatieplan (stap 2). Bij een positieve
uitkomst van stap 1 gaan partijen ervan uit dat stap 2 en 3 met goed gevolg zullen
worden gezet; dit betekent dat zij gelijkgericht (contract)afspraken zullen maken
gericht op het faciliteren van de transitie en dat het plan in aanmerking komt voor
de inzet van transformatiemiddelen in het geval dat deze middelen nodig zijn om het
plan uit te kunnen voeren.
De initiatiefnemers maken voor deze stap een kort voorstel met de essentie van de
gewenste impactvolle transformatie, waarbij zij gebruik kunnen maken van het indieningsformat.
Hierin is minimaal inzichtelijk gemaakt wat de bijdrage is van de transformatie aan
het oplossen van de knelpunten in de zorg voor patiënten en burgers, hoe de transformatie
zich verhoudt tot de regioplannen of het ROAZ-plan en/of de visie en plan van aanpak
voor de eerstelijnszorg voor 2030, wat de effecten zijn op de lange termijn en hoe
het bijdraagt aan passende zorg. Het voorstel wordt ter beoordeling voorgelegd aan
de twee markleider zorgverzekeraars. Deze geven binnen vier weken uitsluitsel over
de beoordeling.
Is er sprake van een impactvolle transformatie?
Met een ‘impactvolle transformatie’ wordt bedoeld dat de transformatie een substantiële
positieve impact heeft op passende zorg en daarmee op de toegankelijkheid (beschikbaarheid) en/of kwaliteit van de zorg op
lange termijn en het behouden, ontzorgen en optimaal inzetten van zorgprofessionals.
Impactvolle zorgtransformaties gaan over het voorkomen, verleggen en/of optimaliseren
van patiëntenstromen, waarbij de acties veelal gericht zijn op de hele keten van zorg
inclusief het sociaal domein. Preventie (verminderen zorgvraag/zorggebruik), digitalisering
en concentratie van zorg zijn aspecten die daarbij een rol kunnen spelen en dus terug
kunnen komen in de transformatieplannen.
Een impactvolle transformatie kan ook een totaalafspraak betreffen over een pakket
van verschillende kleinere initiatieven en zorginnovaties, mits dit voldoende impact
heeft in het realiseren van de IZA-doelen en daarnaast van voldoende implementatiekracht
is voorzien. Bij kleinere initiatieven geldt dat er wordt gekeken naar de mogelijkheden
tot opschaalbaarheid.
Een transformatie wordt aangemerkt als impactvol als er sprake is van een substantiële
impact (conform IZA-doelen) op een of meerdere van de onderstaande aspecten:
-
1. Het zorggebruik in de Zorgverzekeringswet.
-
2. Regionale en/of landelijke herverdelingsvraagstukken (profielkeuzes).
-
3. De inzet van personeel;
-
4. De omvang van zorgvastgoed (in relatie tot de omvang van de zorgaanbieder).
Wordt voldaan aan de voorwaarden uit IZA en Mededingingswet?
Daarnaast wordt bij stap 1 ook reeds gekeken of aan onderstaande voorwaarden wordt
voldaan die in het IZA onder het beoordelingskader zijn opgenomen (1 en 2) of door
de ACM wordt gesteld (3):
-
1. De beoogde transformatie is in lijn met de feitelijke en openbare regiobeelden/plannen,
de ROAZ-beelden/plannen en/of de visie en plan van aanpak voor de eerstelijnszorg
voor 2030; voor zover die reeds vorm hebben gekregen. Indien er geen of geen concrete
relaties bestaan met bovengenoemde plannen, dan wordt in het voorstel toegelicht waarom
daarvan geen sprake is.
-
2. Er is sprake van een aantoonbare en gedeelde urgentie bij de benodigde partijen. Dit
betekent dat de beoogde impactvolle transformatie wordt gedragen door álle partijen
die bepalend zijn voor het kunnen realiseren van de transformatie. Zorgaanbieders,
zorginkopers, zorgprofessionals en patiënten(verenigingen) zijn/worden actief betrokken.
Er mag geen sprake zijn van afwenteling op partijen die wel direct worden geraakt,
maar niet worden betrokken.
-
3. Er is onderbouwd waarom gelijkgerichtheid van zorgaanbieders en zorgverzekeraars noodzakelijk
is om de doelstellingen te behalen.
Stap 2: Samen uitwerken transformatieplan
Als stap 1 succesvol is doorlopen, is er voldoende basis om het plan voor de impactvolle
transformatie te gaan maken. Dit kan door de betrokken zorgaanbieder(s), zorgprofessionals
en/of patiëntenorganisatie(s) gedaan worden, maar ook bij voorkeur in gezamenlijkheid
met de zorgverzekeraars en mogelijk ook met gemeenten en/ of zorgkantoren. Dit laatste
heeft als voordeel dat bij het opstellen van het plan al alle perspectieven meegenomen
kunnen worden en dat de zorgverzekeraars ook kunnen ondersteunen bij een transformatieplan
dat aan de noodzakelijke voorwaarden voldoet (mede door hun ervaring met vergelijkbare
plannen). De marktleider zorgverzekeraars zijn bereid om de transformatieplanontwikkeling
in hun regio gezamenlijk te ondersteunen en een faciliterende en verbindende rol te
spelen. Financiële vergoeding voor het opstellen van het transformatieplan (out of
pocket kosten) kan onderdeel uitmaken van het transformatieplan, mits dit van tevoren
is afgestemd met de marktleider zorgverzekeraars.
Stap 3: Beoordeling transformatieplan
Zoals in het IZA opgenomen, moet het uiteindelijke plan voor de impactvolle transformatie
door de twee marktleider zorgverzekeraars worden beoordeeld en goedgekeurd. Dit wordt
gedaan aan de hand van onderstaande voorwaarden, waarbij maatwerk wordt geleverd op
basis van de specifieke situatie en waarbij proportionaliteit en minimalisering administratieve
lasten nadrukkelijk worden meegewogen. Elk plan wordt afzonderlijk op zijn merites
beoordeeld; verschillende plannen worden dus niet tegen elkaar afgewogen. Indien binnen
een plan meerdere opties worden beschreven, wordt een afweging gemaakt met de beste
balans tussen kosten, opbrengsten en kans van slagen.
Als op onderdelen (nog) niet wordt voldaan aan de voorwaarden, maar de transformatie
wel wenselijk/noodzakelijk is, kunnen zorgaanbieders en zorgverzekeraars in onderling
overleg werken aan een aangepast plan en dit opnieuw ter beoordeling aanbieden.
Voorwaarden transformatieplan impactvolle transformaties
Het opstellen van het transformatieplan dient een eenvoudig proces, dus zonder onnodige
administratieve lasten zijn. De beoordeling betreft onderstaande voorwaarden uit het
IZA rekening houdend met de schaal van de transformatie (proportionaliteit):
-
1. Er ligt een transformatieplan met SMART-geformuleerde afspraken (concreet, meetbaar
en toetsbaar) die bijdragen aan het bereiken van passende zorg, om de toegankelijkheid,
kwaliteit en betaalbaarheid van zorg inclusief het behouden en ontzorgen van zorgprofessionals
te borgen. Dit met een beschrijving van de wijze waarop deze doelen bereikt worden
(al dan niet gefaseerd), verantwoordelijkheden van partijen en een tijdplanning.
-
2. Er is sprake van een positieve (maatschappelijke) businesscase waaruit blijkt op welke
wijze de transformatie gaat bijdragen aan passende zorg en/of andere IZA-doelen (waaronder
kwaliteit van zorg) en aan de in het IZA genoemde doelgroepen en resultaten.
-
3. Er is met de betrokken partijen een zorgvuldige impactanalyse gedaan voor de voorzienbare
effecten van het transformatieplan op (waar van toepassing):
-
a. Patiënten en burgers (kwaliteit, veiligheid en toegankelijkheid van zorg).
-
b. De betrokken zorgaanbieders (o.a. bedrijfsvoering, personeel, ICT- en andere en infrastructuur
en vastgoed); én c. De rest van de zorgketen.
-
d. Daarbij wordt het plan bezien in een bredere context, waaronder bijvoorbeeld regionale
en landelijke afspraken met als doel om de toegankelijkheid, kwaliteit, betaalbaarheid
van zorg inclusief behouden en ontzorgen van zorgprofessionals te borgen.
-
4. Executiekracht en gelijkgerichtheid tussen en binnen alle bij het transformatieplan
betrokken partijen ten aanzien van het transformatieplan zijn (aantoonbaar) georganiseerd
door middel van een implementatieplan met aandacht voor (project) organisatie, capaciteit,
mijlpaalplanning en besluitvorming. Er is aantoonbaar commitment op de consequenties
van de transformatie op hun organisatie. In het geval van ziekenhuizen geldt dat inclusief
de afspraken met het Medisch Specialisten Bedrijf (MSB) in het ziekenhuis.
-
5. De in het transformatieplan geformuleerde transformatieafspraken worden binnen vijf
jaar behaald.
-
6. In het transformatieplan wordt (indien van toepassing) beschreven wat de impact is
van de transformatie ten aanzien van duurzaamheid in de zorg. Het transformatieplan draagt waar mogelijk bij aan het verminderen van de klimaat-
en milieu-impact van de betreffende zorg, of mag deze in ieder geval niet vergroten
t.o.v. de huidige situatie. Partijen besteden (indien van toepassing) in hun plan
waar van toepassing (beknopt) aandacht aan veranderingen in het gebruik van gebouwen,
reisbewegingen van personeel en patiënten, geneesmiddelen en ICT. Een gedetailleerde
doorrekening van bijvoorbeeld de CO2-voetafdruk is daarbij niet noodzakelijk.
Overige aspecten transformatieplan (situationeel van toepassing)
In aanvulling op bovenstaande voorwaarden (uit het IZA) is er nog een aantal aspecten
waar bij de beoordeling (indien van toepassing) naar wordt gekeken en die bedoeld
zijn om vooraf rekening mee te houden voor een succesvolle impactvolle transformatie:
-
• In het transformatieplan is helder beschreven welke gelijkgerichte (contract) afspraken
ter facilitering van de transitie noodzakelijk zijn om de doelstellingen te behalen
en voor welke periode.
-
• Voor zorgaanbieders die in de transitie volume afbouwen en bijbehorend opbouwen, zijn
indien van toepassing en onderdeel van het transformatieplan, niet vrijblijvende afspraken
over het tempo van afbouw/opbouw van fte’s en organisatiekosten onderdeel van het
plan evenals transparantie over de realisatie van die afspraken.
-
• In het transformatieplan wordt onderbouwd wat de best passende schaal is voor de transformatie
(individueel, lokaal, regionaal of landelijk). Het betreft dus geen voorstellen voor
de desbetreffende zorgaanbieders waarbij beter kan worden aangesloten bij andere initiatieven
of die effectiever of efficiënter (boven)regionaal of landelijk kunnen worden opgepakt.
Voor de eerstelijn kan het ook gaan om subregionale plannen.
-
• Bij kleinere initiatieven wordt in het transformatieplan beschreven welke mogelijkheden
er zijn tot opschaalbaarheid, dan wel in welke fase van de implementatie hier naar
wordt gekeken.
-
• Indien het transformatieplan digitale transformaties omvat, kan de verbinding worden
gelegd met de in het IZA genoemde elementen: het Kenniscentrum Digitale Zorg, de gezamenlijk
te ontwikkelen Ondersteuningsstructuur en de Menukaart arbeidsbesparende innovaties.
Transformatiemiddelen
Indien er in het plan voor een impactvolle transformatie om inzet van transformatiegelden
wordt gevraagd, geldt daarvoor het volgende:
-
1. De transformatie kan op korte termijn niet anders bereikt, substantieel versneld en/of
opgeschaald worden dan door inzet van transformatiemiddelen.
-
2. Het betreft een éénmalige investering voor de totstandbrenging van de beoogde transformatie
(dus geen structurele kosten; deze moeten, indien van toepassing, uit de reguliere
zorgcontractering betaald worden). Afbouw en uitfaseren van activiteiten/desinvesteringen
en niet via de tarieven te bekostigen aanloopkosten kunnen hier wel onder vallen.
Dat geldt ook voor de transformatie van onroerend goed.
-
3. De inzet van transformatiemiddelen is gekoppeld aan concrete transformatieafspraken.
Deze transformatieafspraken kunnen het karakter hebben van een inspanningsverplichting
en waar mogelijk een resultaatsverplichting die beide goed kunnen worden gemonitord.
Waar mogelijk en van toepassing worden transformatiemiddelen toegekend in batches,
gekoppeld aan tussentijdse mijlpalen. Betaling vindt plaats op basis van de realisatie
van deze transformatieafspraken, die transparant gedeeld worden. IZA-partijen hebben
afgesproken dat reeds toegekende transformatiemiddelen niet op een later moment teruggevorderd
en/of verrekend worden.
-
4. In het transformatieplan is duidelijk aangegeven hoe de aangevraagde transformatiemiddelen
worden ingezet bij de verschillende zorgsectoren en de betrokken partijen (indien
van toepassing).
-
5. Er is geen sprake van dubbele financiering dan wel financiering van zaken waarvoor
andere gealloceerde middelen beschikbaar zijn.
Het definitieve plan voor een impactvolle transformatie wordt ter beoordeling voorgelegd
aan de twee markleider zorgverzekeraars. Deze nemen binnen vier weken een voorgenomen
besluit en informeren de indienende partijen en de andere zorgverzekeraars hierover.
Andere zorgverzekeraars hebben dan twee weken de tijd om in overleg te treden om vragen
te stellen en te wijzen op eventuele onduidelijkheden of onvolledigheden. De niet-marktleider
zorgverzekeraars kunnen alleen vragen stellen en onduidelijkheden of onvolledigheden
aangeven, waar dat voor hen van belang is om gelijkgericht te kunnen handelen ten
aanzien van de transformatie. Zij nemen geen besluit over het goedkeuren van het transformatieplan;
zij volgen het uiteindelijke besluit van de twee marktleiders. Daarna volgt binnen
twee weken een definitief besluit.
Stap 4: Implementatie inclusief monitoring
De positief beoordeelde plannen voor een impactvolle transformatie worden publiekelijk
transparant gemaakt door de zorgverzekeraars, met als doel navolging van goede plannen
te stimuleren. Dit gebeurt op www.dejuistezorgopdejuisteplek.nl. De publieke informatie betreft een beknopt overzicht van de doelen, afspraken en
resultaten, de betrokken zorgpartijen en contactinformatie.
Na positieve beoordeling van een plan voor de impactvolle transformatie gaan alle
betrokken partijen aan de slag met de implementatie. De voortgang hiervan wordt door
de betrokken zorgaanbieders en zorgverzekeraars gemonitord. Het doel van het monitoren
van de implementatie van de individuele transformatieplannen is om te kijken of de
gemaakte afspraken worden behaald, of (indien van toepassing) transformatiemiddelen
gekoppeld aan bepaalde mijlpalen moeten worden uitbetaald en om bij te sturen en aanvullende
afspraken te maken waar nodig.
De voor de landelijke monitor van de voortgang en het succes van de transformaties
en de inzet van transformatiegelden benodigde informatie wordt door de betrokken partijen
via ZN periodiek aangeleverd aan alle betrokken partijen in het BO IZA. Het doel van
het monitoren op landelijk niveau is om te zorgen dat sectoren of regio’s die achterblijven,
kunnen worden gestimuleerd om met transformatieplannen te komen.
Vervolgstappen
Nadat bovenstaand proces, criteria en voorwaarden voor plannen voor een impactvolle
transformatie en inzet transformatiemiddelen zijn vastgesteld door het BO IZA, wordt
op basis hiervan eerdergenoemd indieningsformat inclusief handleiding opgesteld en
gedeeld met alle partijen. Daarnaast ontvangen alle partijen een overzicht van de
aanspreekpunten per regio vanuit de zorgverzekeraars bij wie zij terecht kunnen voor
het indienen van transformatieplannen en vragen over het indieningsproces en samenwerking
en/of ondersteuning daarbij.
Vanaf 1 februari 2023 kunnen plannen voor een impactvolle transformatie worden ingediend.
Als er nog geen regioplan is, dan hoeft daar niet op te worden gewacht. De toets is
op basis van de in het beoordelingskader gestelde criteria en daardoor zo objectief
als mogelijk.
Transformatieplannen die al lopen, kunnen in aanmerking komen voor transformatiemiddelen
in het kader van het IZA, als zij bij (her)beoordeling aan de gestelde voorwaarden
voor ‘impactvolle transformaties’ voldoen. Dat moet wel worden getoetst; dit gebeurt
door de twee marktleider zorgverzekeraars aan de hand van de snelle toets beschreven
in stap 1 van het beoordelingskader.
Dit is een uitgave van
Ministerie van Volksgezondheid
Welzijn en Sport
Bezoekadres
Parnassusplein 5 | 2511 vx Den Haag
Postadres
Postbus 20350 | 2500 ej Den Haag
Telefoon 070 340 79 11
www.rijksoverheid.nl
januari 2023
